Zadośćuczynienie i renta przyznane dla żony i dzieci za śmierć męża i ojca
Teza 1. Zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 KC nie jest zależne od pogorszenia sytuacji materialnej osoby uprawnionej i poniesienia szkody majątkowej, a jego celem jest kompensacja doznanej krzywdy, a więc złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego śmiercią osoby najbliższej i pomoc pokrzywdzonemu w dostosowaniu się do zmienionej w związku z tym jego sytuacji życiowej.
Teza 2. Niewątpliwie krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego. Należy przy tym zaznaczyć, że zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 KC jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, która nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Jedynie zatem rozmiar zadośćuczynienia może być odnoszony do stopy życiowej społeczeństwa, która pośrednio może rzutować na jego umiarkowany wymiar i to w zasadzie bez względu na status społeczny i materialny pokrzywdzonego.
Teza 3. Przepis art. 446 § 2 KC przewiduje dwie przesłanki określenia wysokości renty dla osoby uprawnionej: jej potrzeby oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego. Ponieważ pierwsza przesłanka nie została niczym ograniczona, przeciwnie niż podobna przesłanka przewidziana w art. 135 KRO, może ona obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspokajane przez zmarłego, a nie tylko potrzeby „usprawiedliwione”. Jednakże wysokość należnej na podstawie art. 446 § 2 KC renty alimentacyjnej została ograniczona przez wprowadzenie drugiej przesłanki w postaci „możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego”, które determinują wysokość renty, a więc jednocześnie determinują zakres potrzeb uprawnionego, które mogą być zaspokojone przez zasądzenie takiej renty. Renta ta może być zatem wyższa niż alimenty przewidziane w art. 135 KRO, jednakże nie może być wyższa niż uzasadniona możliwościami zarobkowymi i majątkowymi zmarłego.
Zasądzone kwoty:
- po 160 000 zł na rzecz żony i dwóch małoletnich córek zmarłego tytułem zadośćuczynienia
- po 500 zł miesięcznie tytułem renty bieżącej na rzecz dwóch małoletnich córek zmarłego
Okoliczności wydania wyroku:
X.Y. zmarł w wyniku wypadku samochodowego. Był jedynym żywicielem rodziny – jego żona nie pracowała i zajmowała się domem. Po śmierci męża podjęła pracę jako technik farmaceutyczny. X.Y. miał dwie córki, które w chwili śmierci ojca miały odpowiednio 4 lata oraz rok i cztery miesiące.
Pozwany wypłacił powódkom w postępowaniu likwidacyjnym po 70 000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz przyznał małoletnim powódkom rentę miesięczną w wysokości 300 zł miesięcznie dla każdej z nich.
W ocenie SN krzywda wywołana śmiercią męża i ojca jest jedną z najbardziej dotkliwych z uwagi na rodzaj i siłę więzów rodzinnych oraz rolę pełnioną w rodzinie przez męża i ojca. W rozpoznawanej sprawie krzywda jest tym bardziej dotkliwa, że śmierć nastąpiła nagle i nieoczekiwanie, w wypadku komunikacyjnym, zawinionym przez sprawcę, bez jakiegokolwiek przyczynienia się ofiary i dotknęła młodego człowieka w pełni sił, stanowiącego oparcie dla założonej dopiero przed kilku laty rodziny. Dla żony zmarłego jego śmierć wiązała się nie tylko z poczuciem żalu, osamotnienia, cierpienia i bezradności, ale również koniecznością przejęcia pełnej opieki nad dwójką małoletnich dzieci. Sąd Najwyższy zauważył również, że krzywda małoletnich powódek wynikająca z utraty ojca - jednej z dwóch najbliższych i najważniejszych dla dziecka osób, których nikt nie może zastąpić, jest niewątpliwie wyjątkowo dotkliwa i będzie trwać przez całe ich życie, a jej skutki są obecnie nie do przewidzenia. W pierwszym okresie krzywda była tym większa, że jako dzieci nie rozumiały nagłej śmierci ojca, która pozbawiła wszystkie powódki normalnego życia rodzinnego i poczucia bezpieczeństwa.
Źródło: Wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja 2012 r., sygn. akt: IV CSK 416/11
Zobacz inne wyjaśnienia (pytania i odpowiedzi).